Οι «πράσινες» αξίες

Με την ευκαιρία των εθνικών εκλογών φάνηκε πως κεντρική θέση στις συζητήσεις για το περιβάλλον, την οικολογία και την πολιτική οικολογία, είχε το ζήτημα των αξιών. Εμείς κατά κανόνα αυτοπροσδιοριζόμαστε αναφερόμενοι (και αναφερόμενες) στις πράσινες αξίες. Ποιες είναι λοιπόν αυτές οι αξίες τις οποίες εμείς προκρίνουμε και με ποιες άλλες αξίες έρχονται σε αντίθεση;

Η σχέση μας με τη φύση

Αυτό είναι πιθανότατα το πιο κεντρικό ζήτημα που αφορά την θεματολογία μας. Είμαστε αντίθετοι/ες με τη συμβατική άποψη πως οι άνθρωποι είναι ξεχωριστοί από τη φύση, πως όχι μόνο είναι δυνατόν αλλά επιπλέον θάπρεπε η τελευταία να είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης «για το καλό του ανθρώπου» και πως επιβάλλεται να την εκμεταλλευτούμε και να την χρησιμοποιήσουμε. Η «δική μας» προσέγγιση λέει πως η φύση δεν έχει εργαλειακή αλλά εγγενή αξία και για το λόγο αυτό θα πρέπει να τη σεβόμαστε και να την προστατεύουμε άσχετα με τα «κέρδη» που περιμένουμε να αποκομίσουμε από αυτήν. Επί πλέον και επειδή οι άνθρωποι αποτελούν μέρος της φύσης, θεωρούμε πως οφείλουμε να υπακούμε στον κανόνα της «φέρουσας ικανότητας» ενός τόπου, μιας περιοχής ή ενός οικοσυστήματος (πως δηλαδή υπάρχει ένα όριο στις δραστηριότητες, στην τεχνολογία που χρησιμοποιείται, στους φυσικούς πόρους που καταναλώνονται και τελικά και στον αριθμό των ανθρώπων που μπορεί να υποστηρίξει ο τόπος αυτός-άρα θα πρέπει να ρυθμίσουμε όλες τις προηγούμενες παραμέτρους ανάλογα).

Οι σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους

Η συμβατική άποψη για τους ανθρώπους τους θέλει επιθετικούς, ανταγωνιστικούς, που «είναι στο αίμα τους» να οργανώνονται ιεραρχικά και πως αυτός ο τρόπος οργάνωσης είναι και ο σωστός. Η σημαντικότητα καθενός μετριέται με τον υλικό του πλούτο, η «καλή» κοινωνία αντίστοιχα είναι αυτή που συσσωρεύει πλούτο για τους ανθρώπους της ενώ η ορθολογική σκέψη είναι πιο αξιόπιστη από τις σκέψεις που μας δημιουργούν τα συναισθήματα και η διαίσθησή μας. Αυτό που τελικά μπορούμε να εμπιστευτούμε είναι τα «γεγονότα» και η επιστημονική μαρτυρία.

Απέναντι στα προηγούμενα η πράσινη άποψη υποστηρίζει πως οι κοινωνικές ιεραρχίες είναι αφύσικες, ανεπιθύμητες και αποφευκτέες. Η υλική απλότητα, η πνευματικότητα και οι σχέσεις αγάπης υπερέχουν των υλικών αποκτημάτων. Συναισθήματα και διαίσθηση παράγουν εξίσου έγκυρες και αξιόπιστες μορφές γνώσης με την ορθολογική σκέψη και για το λόγο αυτό δεν θα πρέπει να αποκλείονται από τις καθημερινές αναλύσεις της πραγματικότητας. Μάλιστα δεν φαίνεται να υπάρχει αυτό που λέμε «αντικειμενικό» γεγονός.

Για την επιστήμη και την τεχνολογία

Η συνηθισμένη άποψη ισχυρίζεται πως εντονότερες δόσεις επιστήμης και τεχνολογίας θα λύσουν τα περιβαλλοντικά προβλήματα, η ανάπτυξή τους είναι δείκτης προόδου (ακόμη και η πυρηνική ενέργεια και η γενετική μηχανική) και δεν μπορούμε να ελέγξουμε την εξέλιξή τους. Τα προβλήματα λύνονται με ανάλυση, διαιρώντας και διαχωρίζοντάς τα στα συστατικά τους μέρη.

Αντίθετα, η δική μας άποψη είναι πως από μόνες τους επιστήμη και τεχνολογία δεν μπορούν να επιλύσουν τα περιβαλλοντικά προβλήματα αλλά χρειάζεται μια συμπληρωματική αλλαγή αξιών. Δεν είναι αναγκαστικό να έχουμε βλαβερή τεχνολογία. Ενδιάμεση, κατάλληλη και δημοκρατικά ελεγχόμενη τεχνολογία είναι δείκτης προόδου. Τα προβλήματα λύνονται με σύνθεση: βλέπουμε όλα τα μέρη τους και ως ένα όλο και τις σχέσεις ανάμεσά τους.

Για την οικονομία

Η παραδοσιακή άποψη θεωρεί πως η συσσώρευση κεφαλαίου και η επανεπένδυσή του σε κερδοφόρους τομείς είναι ο κύριος στόχος της παραγωγής, πως όσο χαμηλότερο το κόστος και όσο υψηλότερη η τιμή πώλησης των προϊόντων τόσο αποτελεσματικότερη είναι η παραγωγή και πως η οικονομική μεγέθυνση είναι εγγενώς καλή και μπορεί να συνεχίζεται επ’ άπειρο. Μάλιστα για να μεγιστοποιηθεί η οικονομική μεγέθυνση δεν πρέπει να δίνεται «υπερβολική» σημασία στη ρύπανση και στη σπατάλη φυσικών πόρων κλπ, αλλιώς η οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα θα είναι μη ανταγωνιστική. Επιπλέον, ο οικονομικός σχεδιασμός οφείλει να είναι μάλλον κοντοπρόθεσμος, ώστε η απόσβεση να είναι γρήγορη, η πρόοδος του εμπορίου είναι τόσο μεγαλύτερη όσο πιο απομακρυσμένες περιοχές εμπορεύονται μεταξύ τους, η μαζική παραγωγή είναι πιο αποτελεσματική και η αυτοματοποίησή της είναι επιθυμητή για να ξεφορτωθούμε τις βαρετές εργασίες. Η ιδανική τελική κατάσταση είναι η εργασία για όλους.

Αντίθετα, σύμφωνα με την «πράσινη» άποψη, η παραγωγή πρέπει να στοχεύει σε αγαθά και υπηρεσίες που είναι χρήσιμα για την κοινωνία, άσχετα με το αν είναι κερδοφόρα η παραγωγή τους ή όχι, η οικονομική αποτελεσματικότητα οφείλει να μετριέται με το πόσες θέσεις εργασίας (που να ικανοποιούν τους ανθρώπους και να είναι περιβαλλοντικά φιλικές) δημιουργούνται και πόσο οι υλικές ανάγκες των ανθρώπων για τροφή, ένδυση, μεταφορά, επικοινωνία και ελεύθερο χρόνο χωρίς υπερβολική κατανάλωση ικανοποιούνται με την ελάχιστη σπατάλη πόρων. Η κοινωνική και η περιβαλλοντική βλάβη είναι οικονομικά αναποτελεσματικές. Η οικονομική ανάπτυξη έχει όρια λόγω ρύπανσης και σπατάλης φυσικών πόρων, η παραγωγή πρέπει να σχεδιάζεται με μεγάλο βάθος χρόνου, να χρησιμοποιεί ελάχιστους πόρους, να αποφεύγει τη ρύπανση και αυτοί είναι οι στόχοι που την κάνουν πιο αποτελεσματική μακροπρόθεσμα. Οι εμπορικές σχέσεις οφείλουν να τείνουν σε μια κατεύθυνση συρρίκνωσής τους προς τη δημιουργία αυτοσυντηρούμενων περιοχών, η τοπική παραγωγή των οποίων (μικρής κλίμακας) μπορεί να είναι αποτελεσματική επίσης. Τέλος, οφείλουμε να δώσουμε στην εργασία ξανά μια σημαντική θέση στην καθημερινότητά μας μετασχηματίζοντάς την και προικίζοντάς την με σκοπούς και στόχους (όχι καθοριζόμενους αναγκαστικά από την οικονομική παραγωγή) τέτοιους ώστε να μας γλιτώσει από τη βαρεμάρα και να μας δημιουργεί μια αίσθηση ικανοποίησης και πλήρωσης. Βεβαίως κάθε άνθρωπος θάπρεπε να έχει μια εργασία αλλά αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά μια συμβατική, βαρετή δουλειά, κοινωνικά άχρηστη ή/και αντιοικολογική.

Αλέκος Γεωργόπουλος

"ΕΝ ΟΙΚΩ", Τεύχος 78