Planet Diversity: Πολιτισμική Πολυφωνία και Βιολογική Ποικιλομορφία

Η Βόννη αποτέλεσε επίκεντρο του πλανητικού ενδιαφέροντος και των παγκόσμιων διαπραγματεύσεων με στόχο τη διατήρηση και την προστασία της βιολογικής ποικιλομορφίας στον πλανήτη. Αφενός, στις 12-16 Μαΐου έλαβε χώρα η Παγκόσμια Συνάντηση των Κυβερνήσεων για τη διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων των ζητημάτων της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλομορφία (Convention on Biological Diversity), αφετέρου, κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, έλαβε χώρα η Παγκόσμια Συνάντηση για το Μέλλον της Διατροφής και της Αγροτικής Ανάπτυξης στον Πλανήτη, ως μια φωνή επαγρύπνησης, διαμαρτυρίας αλλά και παρέμβασης στις πολιτικές διαπραγματεύσεις, τόσο της συνάντησης για τη «Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλομορφία», όσο και της συνάντησης για το «Πρωτόκολλο της Βιοασφάλειας», το οποίο επίσης διεξήχθη στη Βόννη μετά το πέρας της πρώτης διαπλανητικής κυβερνητικής συνάντησης, δηλαδή μεταξύ των 19 και 23 Μαΐου 2008.

Αναμφίβολα, η σταδιακή αλλά δραματικά αυξανόμενη απώλεια της βιοποικιλότητας καθώς και το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής αποτελούν δύο από τους σημαντικότερους και περισσότερο πολυσυζητημένους οικολογικούς κινδύνους παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Η παγκόσμια διατροφή και η γεωργία βάλλονται άμεσα από την ευρέως επιταχυνόμενη ανθρωπογενή παρέμβαση στη φύση, χάριν της ανάπτυξης του επιστημονικού κλάδου της γενετικής μηχανικής αλλά και την ολοένα αυξανόμενη εκμετάλλευση, βιομηχανοποίηση, ομογενοποίηση και εμπορευματοποίηση των περιεχομένων της φυσικής κληρονομιάς. Η επικράτηση ενός ακραία τεχνοκρατικού λόγου και η επικυριαρχία των παγκόσμιων μονοπωλίων και ελέγχου ιδιαίτερα στους τομείς της ασφάλειας των τροφίμων αλλά και της αειφόρου ανάπτυξης της γεωργίας αποτελούν από τις σημαντικότερες απειλές για την επικράτηση των μονοκαλλιεργειών και τη συνεπακόλουθη απώλεια της βιολογικής ποικιλομορφίας, ό,τι και αν αυτή μπορεί να σημαίνει για την ανθρωπότητα και την αξία της ανθρώπινης ζωής.
Εντός αυτών των πλαισίων, καθίσταται πρωτίστη ανάγκη η δημιουργία ενός παγκόσμιου κοινωνικού κινήματος, ενός παγκόσμιου κοινωνικού δικτύου, που θα μπορέσει να σταθεί ως αντίποδας και θα υψώσει μια μορφή εμποδίου, μια μορφή ανασταλτικού παράγοντα στην πραγμάτωση των σχεδίων και των πλασματικών υποσχέσεων των πολυεθνικών. Το Planet Diversity αποτελεί ένα τέτοιο εγχείρημα, οργάνωσης και κινητοποίησης ποικίλων κοινωνικών φορέων και ομάδων συμφερόντων, που θα μπορέσουν να λειτουργήσουν ως φορέας επαγρύπνησης της ανθρωπότητας και κυρίως των πολιτικά ιθυνόντων, κρατουσών κοινωνικών ομάδων. Η επιλογή της τοποθεσίας διεξαγωγής του Συνεδρίου δεν ήταν τυχαία, καθώς το παγκόσμιο πολιτικό, κοινωνικό και επιστημονικό/ακαδημαϊκό ενδιαφέρον ήταν στραμμένο στη Βόννη. Προς αυτή την κατεύθυνση αποσκοπούσε και η διαδήλωση που διεξήχθη την πρώτη μέρα της συνάντησης. Με αυτόν τον τρόπο, η παγκόσμια Κοινωνία των Πολιτών συνέθεσε την πολιτισμική πολυφωνία της, καθιστώντας σαφή την επιφύλαξή της στα μεγαλεπίβολα σχέδια των πολυεθνικών αλλά και την αντίδρασή της σε οποιεσδήποτε πολιτικές υπέρ της επικράτησης μίας πλανητικής «μονοκουλτούρας» (monoculture). Ήταν ένας τρόπος ανάδειξης του παγκόσμιου πλανητικού ενδιαφέροντος και της ευαισθητοποίησης της ανθρωπότητας έναντι των ζητημάτων που ως επί το πλείστον αποτελούν αντικείμενο και έρμαιο των πολιτικών βουλήσεων και χειρισμών. Η διαδήλωση, λοιπόν, των 6.000 ατόμων κατέστη μία καταφανής διακήρυξη ότι τα ζητήματα της διατήρησης της βιολογικής και γενετικής ποικιλομορφίας, αλλά και της προστασίας των φυσικών οικοσυστημάτων είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το ζήτημα της επιβίωσης και της διατήρησης της ανθρώπινης ζωής και της πολιτισμικής ποικιλομορφίας στον πλανήτη. Η συγκέντρωση ποικίλων κοινωνικών ομάδων από όλες τις γωνιές του πλανήτη αλλά και η ενεργός συμμετοχή τους στη διεξαγωγή των εκδηλώσεων μετά το πέρας της διαδήλωσης, με τοπικές μουσικές και προϊόντα από τις 6 ηπείρους διατρανώνει την μαζικότητα του γεγονότος αλλ’ επίσης υποδηλώνει την αμοιβαία αλληλεπίδραση μεταξύ της βιολογικής και της πολιτισμικής ποικιλομορφίας.

Η προαναφερθείσα διακήρυξη αποτέλεσε βασικό αντικείμενο πραγμάτευσης και συζήτησης τις επακόλουθες ημέρες, όπου έλαβε χώρα το συνέδριο του Planet Diversity. Ήταν πραγματικά ένα ποικιλόμορφο συνέδριο πλανητικού επιπέδου από πολλές διαφορετικές σκοπιές. Αφενός, ήταν καταφανής η ποικιλομορφία των ομάδων συμφερόντων (interest groups), που συμμετείχαν στο συνέδριο. Μέλη και εκπρόσωποι διαφόρων ΜΚΟ με περιβαλλοντικά, ανθρωπιστικά και κοινωνικο-πολιτικά ενδιαφέροντα (π.χ. προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων), εκπρόσωποι τοπικών κοινοτήτων και φορέων (π.χ. βιοκαλλιεργητές, περιοχές και ζώνες ελεύθερες από μεταλλαγμένα προϊόντα) από διάφορες γωνιές του πλανήτη, εκπρόσωποι καταναλωτών αλλά και επίσης μέλη της παγκόσμιας ακαδημαϊκής και επιστημονικής κοινότητας και πολιτικοί αντιπρόσωποι κρατικών οργανισμών και διεθνών φορέων συμμετείχαν, αποσκοπώντας στην ανάδειξη της πολυσήμαντης αξίας της διατήρησης της βιολογικής ποικιλομορφίας, ως αναπόσπαστο κομμάτι διατήρησης της πολιτισμικής κληρονομιάς και των τοπικών παραδοσιακών αξιών. Εντός αυτού του πολιτισμικού πλουραλισμού και της διαπλανητικής πολυφωνίας, καθώς επίσης και των διεπιστημονικών προσεγγίσεων αλλά και της πληθώρας των φωνών, των επιχειρημάτων και των λόγων, ο όρος «planet diversity» ήταν καθ’ όλα αντιπροσωπευτικός αυτού του γεγονότος, ενός γεγονότος διαμαρτυρίας, επαγρύπνησης αλλά και γιορτής υπέρ της προστασίας της φύσης.
Εξέχουσες προσωπικότητες συμμετείχαν, με ιδιαίτερα αξιοσημείωτες αναφοράς αυτές των Vandana Shiva, Farida Akther, Arpad Puzdai και άλλων, οι οποίοι αναμόχλευσαν τις πολυπρισματικές διαστάσεις της διατήρησης της φύσης και κατ΄ επέκταση της ανθρώπινης ζωής, αφενός ως στενά ορισμένου βιολογικού φαινομένου αλλά και ως ενός ευρύτερου κοινωνικο-πολιτισμικού γεγονότος αναμφιβόλου αξίας. Ιδιαίτερα κεντρικά σημεία αναφοράς αποτέλεσαν η διασπορά των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (‘μεταλλαγμένων’) στον πλανήτη, η επικράτηση των μονοκαλλιεργειών αλλά και η ανάδειξη των βιοκαυσίμων (αγρο-καυσίμων) ως του νέου πεδίου εφαρμογής των πρακτικών της γενετικής μηχανικής και, ως εκ τούτου, των πολιτικο-οικονομικών συμφερόντων που αυτές εξυπηρετούν. Εν αντιθέσει, η αξία της διατήρησης της φυσικής κληρονομιάς, ως κομμάτι της παραδοσιακής γνώσης, των τοπικών αξιών και πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων αποτέλεσαν μανιφέστο των ομάδων/εκπροσώπων της παγκόσμιας Κοινωνίας Πολιτών. Βασική προϋπόθεση επίτευξης αυτού του στόχου αποτελεί η προαγωγή ενός διαφορετικού μοντέλου, βασισμένου στο παράδειγμα του πλούτου της πλανητικής βιολογικής ποικιλομορφίας αλλά και της εγγενούς και διαγενεακής ανθρώπινης γνώσης περί αυτού. Με άλλα λόγια, ο ρόλος των τοπικών κοινωνιών είναι εξέχουσας σημασίας σε μία προσπάθεια επιβολής ενός γνήσιου και ‘αγνού’, εναλλακτικού μοντέλου βασισμένου στις παραδοσιακά δοσμένες γνώσεις και αξίες, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν έναυσμα και επίκεντρο του ερευνητικού ενδιαφέροντος των επιστημόνων. Γιατί, όπως επισημάνθηκε στα δρώμενα του εν λόγω συνεδρίου, η παραδοσιακή γνώση και οι πολιτισμικές ιδιαιτερότητες –και, ως εκ τούτου, η πολιτισμική ποικιλομορφία- μπορεί να διασφαλισθεί μόνο εντός των συνθηκών διατήρησης της βιολογικής ποικιλομορφίας αλλά και το αντίστροφο: Η πολιτισμική ποικιλομορφία αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ύπαρξη της πολιτισμικής ποικιλομορφίας, των παραδοσιακών γνωστικών μοντέλων και αξιών στον πλανήτη. Γι αυτό το λόγο, η διατήρηση της πλανητικής ποικιλομορφίας, σε όποιες μορφές και αν αυτή συναντάται, αποτελεί προστατευτική δικλείδα ενάντια σε κάθε μορφή ανθρώπινης άγνοιας και αλαζονείας αλλά και την ασφαλέστερη εγγύηση υπέρ της διατήρησης και εξασφάλισης της μεγίστης δυνατής ελευθερίας επιλογών, τόσο για τις σύγχρονες όσο και για τις μελλοντικές γενιές εντός των πλαισίων μία εξέχουσας δημοκρατικής κοινωνίας, βασισμένης στις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης και διαγενεακής ισότητας.

Katerina Psarikidou
Doctoral Student, Dpt of Sociology, Lancaster University, UK
Researcher, FAAN EC Project, GENEWATCH