Κι αν η… ουτοπία είναι πλέον πράξη;

Ενας άλλος κόσμος είναι εφικτός. Είναι δίπλα μας και περιμένει τη συμμετοχή μας

Δίκτυα ανταλλαγής σε όλη την Ελλάδα εφαρμόζουν τις πρακτικές της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, αποδεικνύοντας ότι οι λύσεις υπάρχουν

Πόσο ουτοπικές είναι σήμερα οι ιδέες περί κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας; Πόσο ουτοπικές είναι οι προσπάθειες για ανταλλαγή προϊόντων και υπηρεσιών, χωρίς χρήματα; Τα δίκτυα ανταλλαγών είναι ήσσονος σημασίας προσπάθειες ορισμένων γραφικών, περιθωριακών ή κάποιων ομάδων που απέχουν από την πραγματικότητα και το μέσο Ελληνα; Μήπως δεν αφορούν όλες αυτές οι πρωτοβουλίες τους πολλούς, αλλά τους λίγους;

Τις ερωτήσεις αυτές διατυπώνει όλο και περισσότερος κόσμος, ειδικά τώρα, που η κρίση έχει χτυπήσει και το τελευταίο ελληνικό σπίτι και όλοι ψάχνουν μια σανίδα σωτηρίας. 
Οι βάσεις για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία έχουν μπει στη χώρα μας εδώ και χρόνια. Εφαρμόζονται στην πράξη και μάλιστα επιτυχημένα. Κι επιπλέον αποτελούν τη μοναδική πρόταση που αφήνει ελπίδα για το μέλλον, συγκριτικά με όσες πολιτικές προτάσεις έχουν διατυπωθεί από το εγχώριο και ευρωπαϊκό σύστημα μέχρι σήμερα.

Τα διεθνή παραδείγματα εφαρμογής των πρακτικών της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας έχουν πλέον παράδοση ετών. Επιτυχημένη. Οι πολίτες δεν μπορούν πλέον να περιμένουν από τους «άλλους», από κάποιους «άλλους» να τους δώσουν τις λύσεις. Οι λύσεις υπάρχουν και απαιτείται συμμετοχή από όλους όσοι ενδιαφέρονται να αλλάξει η κοινωνική και οικονομική δομή μιας χώρας που έχει περιέλθει σε τέλμα. Η καθημερινότητα και ο τρόπος συμπεριφοράς και επιβίωσης των πολιτών, που βλέπουν πλέον παντού αδιέξοδα.

Συμμετοχή

Οι πολίτες οφείλουν να ενδιαφερθούν για το παρόν και το μέλλον τους. Να ενημερωθούν και να συμμετάσχουν ενεργά σε ένα κίνημα που αποδίδει καρπούς κι όχι απλά σε ένα όνειρο, όπως πολλοί εντέχνως επιχειρούν να εμφανίσουν αυτήν την ουσιαστική προσπάθεια, επιχειρώντας με αυτόν τον τρόπο να υπερασπιστούν ένα μοντέλο που πέφτει στο γκρεμό και μας παρασύρει όλους.

Είναι χαρακτηριστικό το μήνυμα που εκπέμπουν οι «Ηλιόσποροι», τονίζοντας πως «Δεν υπάρχουν περιθώρια για απαισιοδοξία και μεμψιμοιρίες. Οι ουτοπίες μας είναι η πραγματικότητα του αύριο».

Χιλιάδες άνθρωποι σε όλη στην Ελλάδα παίρνουν τη κατάσταση στα χέρια τους και γίνονται μέρος της λύσης, όχι του προβλήματος, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνουν. Οι πρωτοβουλίες είναι ακόμη σε μικρή κλίμακα, καθώς οι περισσότεροι πολίτες δεν μπορούν να ξεπεράσουν ακόμη τα στεγανά του οικονομικού και αναπτυξιακού μοντέλου στο οποίο έμαθαν. Προϊόντος του χρόνου όμως θα συμβεί κι αυτό ακόμη κι επειδή το ίδιο το αδιέξοδο μοντέλο και οι υπερασπιστές του θα αναγκάσουν τους πάντες να στραφούν σε άλλες λύσεις.

Η λογική της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, των δικτύων ανταλλαγών και του κινήματος που πλέον έχει… ανθίσει σε σχεδόν όλη τη χώρα, αποκρούει το χρήμα. Βρίσκει απαντήσεις στα κρίσιμα προβλήματα χωρίς να απαιτεί χρήματα.

Στην έλλειψη τροφής το κίνημα αυτό απαντάμε με αυτοκαλλιέργεια, αυτοδιαχειριζόμενους κήπους και διατήρηση παραδοσιακών σπόρων. Στην ανεργία απαντά με συνεταιρισμούς και εργασιακές κολεκτίβες, στην έλλειψη στέγασης με κοινωνικές καταλήψεις στέγης και οικοκοινότητες, ενώ στην έλλειψη συντροφικότητας με συλλογικές κουζίνες. Στο έλλειμμα δημοκρατίας και την πολιτική ολιγαρχία απαντά με αμεσοδημοκρατικές συνελεύσεις γειτονιών και παίρνει την κατάσταση στα χέρια του γιατί δεν πάει άλλο, όπως περιγράφουν τα μέλη του «Ηλιόσπορου».

Επειδή πολλοί αμφισβητούν τις πρακτικές δυνατότητες και την μαζική μορφή που θα μπορούσε να πάρει ένα τέτοιο κίνημα, ένα παράδειγμα μπορεί να δώσει μια σχετική απάντηση, έστω κι αν δεν αφορά στο ζήτημα της ανταλλαγής, αλλά στο πιο… βατό για τον πολύ κόσμο θέμα του συνεταιριστικού κινήματος.

Συνεταιριστείτε

Τα ΜΜΕ εδώ και δυο μήνες δημοσιεύουν κείμενα για τα προβλήματα των Ελλήνων πατατοπαραγωγών σε περιοχές που ζουν σχεδόν αποκλειστικά από το συγκεκριμένο προϊόν. Στην απόγνωσή τους οι παραγωγοί της Ανω Βροντούς, του Νευροκοπίου και του Αμυνταίου, επιχειρούν να δημοσιοποιήσουν το πρόβλημα της τεράστιας αδιάθετης παραγωγής. Δεκάδες χιλιάδες τόνοι πατάτας μένουν αδιάθετοι να σαπίζουν στις αποθήκες των συγκεκριμένων περιοχών, επειδή οι μεσάζοντες, οι έμποροι κτλ. δίνουν την εξευτελιστική τιμή των 10 λεπτών ανά κιλό πατάτας, τιμή που δεν καλύπτει καν τα έξοδα παραγωγής, όπως υποστηρίζουν οι παραγωγοί. Οι τελευταίοι εκφράζουν την απόγνωσή τους, όπως άλλωστε και οι περισσότεροι καταναλωτές, που αναγκάζονται να αγοράζουν το κιλό της πατάτας μέχρι και 1,2 ευρώ, χωρίς –σε πολλές περιπτώσεις- να γνωρίζουν την πραγματική προέλευση, την ποιότητα και την καθαρότητα του προϊόντος που χρυσοπληρώνουν. Οι παραγωγοί με τη λογική που ακολούθησαν για τη διοχέτευση του προϊόντος τους στην αγορά έβαλαν τα χεράκια τους κι έβγαλαν τα ματάκια τους. Είναι πλέον θύματα ενός συστήματος εκμετάλλευσης, που θησαυρίζει σε βάρος του κόπου τους. Ενός συστήματος εκβιαστικού, που το μόνο το οποίο το ενδιαφέρει είναι πως θα εξασφαλίσει για τα λιγοστά μέλη του περισσότερα κέρδη, την ώρα που παραγωγοί και καταναλωτές θα… ματώνουν.

Η αποτυχία των περισσότερων συνεταιριστικών φορέων, όπως δομήθηκαν στο παρελθόν, αποτελεί τον κυρίαρχο παράγοντα αποτροπής των παραγωγών από λύσεις αυτοδιαχείρισης του προϊόντος τους, από λύσεις ομαδικές για όλους, από ποιοτική διαχείριση του προϊόντος τους κι από την καθετοποίηση της παραγωγής τους, που θα τους απέφερε και τα μέγιστα δυνατά οφέλη. Ο αγροτικός κόσμος –σε αντίθεση με πολλές άλλες χώρες- έμεινε στάσιμος περιμένοντας επιδοτήσεις, αδιαφορώντας για την ποιότητα του προϊόντος του και αποφεύγοντας να κοιτάξει πέρα από τα πρόσκαιρα οφέλη ψηφοθηρικών πολιτικών. Σήμερα, ψάχνει για λύσεις. Οι πατατοπαραγωγοί πρέπει έστω και τώρα να οργανωθούν σε συνεταιρισμό ή συνεταιρισμούς, να διαχειριστούν το προϊόν τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, με αυστηρούς κανόνες στη διαδικασία παραγωγής, με υιοθέτηση επιτυχημένων αγροτικών μοντέλων που επενδύουν στη συνεταιριστική λογική. Πρέπει τελικά να βρουν τον τρόπο να φέρουν οι ίδιοι, χωρίς τη μεσολάβηση τρίτων, την πατάτα στον καταναλωτή σε όλη τη χώρα, σεβόμενοι την υγεία του, την τσέπη του και το δικό τους κόπο.

Το απλό αυτό παράδειγμα, στο πλαίσιο των συμβατικών μορφών επιχειρηματικότητας και οικονομίας, που ακολούθησαν πολλές άλλες ομάδες παραγωγών ακόμη και στον δήθεν υπανάπτυκτο ευρωπαϊκό Νότο με εκπληκτικά αποτελέσματα, καταδεικνύει τη στρεβλότητα με την οποία αντιμετώπισαν οι ίδιοι οι παραγωγοί το προϊόν τους, τον κόπο τους, την περιουσία τους και τους ανθρώπους στους οποίους απευθύνονται, τους καταναλωτές. Υγιείς και απαλλαγμένοι από κόμματα συνεταιρισμοί, αυτοδιαχειριζόμενοι, θα έπρεπε ήδη να λειτουργούν…

Ο στόχος

Όμως πέρα από τις συμβατικές μορφές αντιμετώπισης της κρίσης και τις μορφές επιχειρηματικής ανάπτυξης, υπάρχει και η πρακτική των δικτύων ανταλλαγής. Υπάρχει η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, που πηγαίνει ένα βήμα πιο πέρα. Όχι στην ουτοπία, αλλά στο στόχο, που δεν είναι παρά ένα καλύτερο μέλλον για τους ανθρώπους, ένα καλύτερο μέλλον για τον ίδιο τον πλανήτη.

Ένα τοπικό παράδειγμα, στη Θεσσαλονίκη, είναι οι «Ομοτράπεζοι». Που μας καλούν με απλό και κατανοητό τρόπο να συμμετάσχουμε στην προσπάθεια αυτή να μη μας στερήσουν το δικαίωμα στη ζωή: «Ζούμε στη Θεσσαλονίκη και παραγγέλνουμε ως χαλαρή ομάδα κηπευτικά, αλεύρι, ψωμί (και σιγά-σιγά κι άλλα πράματα) απευθείας από κοντινούς παραγωγούς που καλλιεργούν ήπια τη γη. Έτσι, εμπιστευόμαστε αυτά που τρώμε, τους βοηθάμε να μείνουν στον τόπο τους και να κάνουν αυτό που αγαπούν, αποκεντρώνουμε, συνδεόμαστε, αλληλο-φροντιζόμαστε. Και ελευθερωνόμαστε από το μεσάζοντα».

Περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν: «Σχεδόν κάθε βδομάδα, συντονίζουμε μια νέα παραγγελία. Τα παραλαμβάνουμε απευθείας απ' τον παραγωγό. Και τα μοιράζουμε χέρι-χέρι. Τόσο απλά». Αναφέρουν μάλιστα την προσπάθεια του πρωτοπόρου (από το 2004) «Σπόρου».

Εξηγούν γιατί μπαίνουν στον… κόπο να ασχοληθούν: «Γιατί δεν είναι κόπος. Γιατί μας πνίγει η παθητικότητα. Γιατί μας τσατίζει η έλλειψη γνώσης (και η παραπλάνηση) για το τι τρώμε, τι ταΐζουμε τα μικρά, τι βάζουμε στο πιάτο του ανήμπορου συγγενούς. Γιατί μας στενεύει στο γιακά η απρόσωπη σχέση στο σούπερ μάρκετ. Γιατί δεν είναι κόπος. Πάνω απ' όλα... γιατί, αλλάζοντας το σύστημα διατροφής, ρίχνουμε τις δικές μας ρίζες στο χώμα. Οι παππούδες μας πρόλαβαν να θερίσουν με τα χέρια τους. Οι πατεράδες μας βοσκούσαν πρόβατα και είχαν μπαχτσέδες. Ακόμα και τώρα, εβδομηντάρηδες, βάζουν ντοματιές όπου βρουν δυο μέτρα χώρο. Οι μανάδες μας πρόλαβαν να βγάλουν την πέτσα απ' το γάλα. Εμείς οι ίδιοι προλάβαμε να παίξουμε με τα χώματα και τα σκουλήκια, πριν μας σφίξουν τα τσιμέντα. Νιώθουμε την ανάγκη να προλάβουν και οι επόμενες γενιές, παιδιά δικά μας ή των άλλων. Θέλουμε να διακόψουμε την πορεία προς μία ολοένα πιο παθητική, αλλοτριωμένη ζωή στην πόλη».

Οι «Ομοτράπεζοι» σημειώνουν ότι κάνουν κάτι χειροπιαστό κι ανθρώπινο: «Βρισκόμαστε στη φάση της αρχικής δημιουργίας, μαθαίνουμε από λάθη και θέλουμε ενεργούς συμμετόχους. Δύο πράγματα κρατήστε:

1) Παίρνουμε μόνο προϊόντα στην εποχή τους.

2) Θα χρειαστεί να συμμετάσχετε στη διανομή. Μου τα φέρνεις σήμερα εσύ, θα σου τα φέρω αύριο εγώ».

Τους «Ομοτράπεζους» θα τους βρείτε: http://omotrapezoi.blogspot.com. Δεν είναι οι μόνοι.

Μια ενδεικτική λίστα όσων δραστηριοποιούνται στο συγκεκριμένο στόχο μπορεί να ανοίξει σε όλους μας τα μάτια… Αρκεί να ενδιαφερθούμε και να τους αναζητήσουμε. Δεν είναι μακριά μας, αλλά δίπλα μας.