Οι Ρομά στην Ευρώπη: Πρόβλημα ή αδράνεια;

Tης Ιουλίας Παπαδοπούλου 
Ακόμη κι αν κρύβουμε κάτω από το χαλί το πρόβλημα των Ρομά στη χώρα μας η ιστορική τοποθέτησή τους στο περιθώριο, αλλά και η διαρκής αποτυχία σχεδιασμού ενός αποτελεσματικού συνολικού μοντέλου διαχείρισης των προβλημάτων που τους ταλανίζουν –στέγαση, εκπαίδευση, εργασία– τους καθιστά ως μια από τις πιο εκτεθειμένες κοινωνικές ομάδες στις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης.

Το πρόβλημα είναι πανευρωπαϊκό και η μέριμνα του Συμβουλίου της Ευρώπης που εφαρμόζει εδώ και έξι χρόνια το πρόγραμμα «Η δεκαετία της ένταξης των Ρομά 2005 - 2015» δε μοιάζει να αποδίδει καρπούς. Ήδη χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία έχουν εφαρμόσει πολιτικές αποκλεισμού και διώξεων σε ομάδες Ρομά, που ως εξελίξεις προκαλούν ντροπή κι αποτροπιασμό στο όνομα των αρχών του ανθρωπισμού και του Διαφωτισμού που γεννήθηκαν στην Ευρώπη.

Στην Ελλάδα ζουν περί τους 300.000 Ρομά, σε τουλάχιστον 70 καταυλισμούς που δεν πληρούν καμιά από τις στοιχειώδεις ανάγκες διαβίωσης –ύδρευση, αποχέτευση, φωτισμός–, με ανεργία που ξεπερνά το 70% και ελλιπή παρακολούθηση του εκπαιδευτικού συστήματος.

Ελάχιστοι από αυτούς καταφέρνουν να σπάσουν το κατεστημένο του αναλφαβητισμού, να προσπεράσουν τον κοινωνικό ρατσισμό που εύγλωττα αποτύπωσαν τηλεοπτικές σειρές και να απεκδυθούν τη ρετσινιά του εγκληματία. Ασχολούμαστε μαζί τους με αφορμή βίαια επεισόδια και συμπλοκές με την αστυνομία, ενώ στην καθησυχασμένη  συνείδησή μας είναι επιλογή τους να ζουν στο περιθώριο, να πεθαίνουν νέοι και να χώνονται στα σκουπίδια μας ψάχνοντας ανακυκλώσιμα υλικά που μπορούν να εμπορευθούν.

Απελάσεις

Χίλια χρόνια από τότε που μετακινήθηκαν από τη ΒΔ Ινδία, πέρασαν από την Αίγυπτο, διέσχισαν τη βυζαντινή αυτοκρατορία και διασκορπίσθηκαν στην Ευρώπη καταχωρισμένοι ως νομαδικός λαός, που ποτέ του δεν έκανε πόλεμο με κανέναν, ο πρόεδρος της Γαλλίας, Νικολά Σαρκοζί, στοχεύει πολιτικά την κοινότητά τους, επιδιδόμενος το 2010 σε διάλυση 100 καταυλισμών και απελάσεις 1.000 Ρομά προς τη Ρουμανία, χαρακτηρίζοντας τους ως απειλή για τη δημόσια ασφάλεια της χώρας του. Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι στην Ιταλία, που από το 2007 και μετά επιδίδεται με ζήλο στην διάλυση των καταυλισμών τους στο πλαίσιο μας πολιτικής καταστολής της βίας και περιορισμού της εγκληματικότητας.

Στο στόχαστρο από το 1871

Σύμφωνα με έρευνα του Πίτερ Πόφαμ της βρετανικής εφημερίδας Independent η αρχή της προκατάληψης εναντίον των Ρομά εντοπίζεται σε νόμο που θέσπισε η αποικιοκρατική Βρετανία στην Ινδία το 1871, με  τον οποίο στιγματίζονται 161 κοινότητες Ρομά γιατί «κυοφορούν εγκληματίες».

Πρόσφατη μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η πράξη ήταν αποτέλεσμα της «βαθιάς άγνοιας από τους Βρετανούς της κοινωνικής δομής και του πολιτιστικού υπόβαθρου της Ινδίας». Σύμφωνα με τον ίδιο, η άφιξη στη Δύση, τα τελευταία 20 χρόνια, σχετικά μεγάλου αριθμού μεταναστών Ρομά από την Ανατολική Ευρώπη (Κροατία, Βοσνία και Κοσσυφοπέδιο), οφείλεται στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τους πολέμους οι οποίοι συνόδευσαν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990, αλλά κι από τη Ρουμανία μετά το θάνατο του Τσαουσέσκου και την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος που σήμανε το άνοιγμα των συνόρων.

Η πιο κρίσιμη στιγμή ήταν η είσοδος της Ρουμανίας στην ΕΕ την 1η Ιανουαρίου 2007, που επέτρεψε τους Ρουμάνους πολίτες να μετακινηθούν ελεύθερα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τότε η Ιταλία δέχεται εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες, περισσότερους από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Πανικόβλητοι οι Ιταλοί συνειδητοποιούν ότι δεν μπορούν να διαχειρισθούν το θέμα και οδηγούνται σε κρίση. Τσιγγάνοι έχουν φθάσει στην Ιταλία από τα Βαλκάνια κατά το 15^ο αιώνα και ζουν σε μόνιμους οικισμούς διατηρώντας τα στοιχεία που τους διαφοροποιούν (γλώσσα, πολιτισμό, ήθη και έθιμα). Για τους πρόσφυγες από την ανατολική Ευρώπη η Ιταλία φαντάζει σαν γη της επαγγελίας. Οι ιταλικές αρχές δεν έχουν την ίδια γνώμη και δεν αναγνωρίζουν στους Ρομά, που έφτασαν από τη Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο και προσπαθούν να ξεφύγουν από τον πόλεμο, το δικαίωμα του ασύλου. Όπως και στο 85% του ιταλικού λαού οι Ρομά θεωρούνται νομαδικός λαός άρα δεν τίθεται θέμα μόνιμης εγκατάστασής τους.

Έτσι δημιουργούνται τα γκέτο στις όχθες του Τίβερη,  στις παρυφές του Μιλάνο, στα προάστια του Παρισιού και σε άλλες μεγαλουπόλεις. Μαζί διογκώνεται η επαιτεία, διάφορες μορφές παραοικονομίας και το οργανωμένο κράτος αδυνατεί να υποστηρίξει αλλά και να ελέγξει τους πληθυσμούς. Ο φόβος και η προκατάληψη κυριαρχούν και σύσσωμη η οργανωμένη κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων και των πιο προοδευτικών δυνάμεών της υψώνει οχυρά, εντείνει την αστυνόμευση, παίρνει δρακόντεια μέτρα.

Φόβος και προκαταλήψεις παραμένουν

Το πρόγραμμα «Η δεκαετία της ένταξης των Ρομά 2005 - 2015» ουσιαστικά καταρρέει, όταν ο κ. Σαρκοζί απαντά σαρκαστικά στην ευρωπαία Επίτροπο Δικαιοσύνης και Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, Βίβιαν Ρέντινγκ, και στις επικρίσεις της για την πολιτική των απελάσεων Ρομά που εφαρμόζει: «Η ευρωπαία Επίτροπος κατοικεί στο Λουξεμβούργο, που είναι πολύ κοντά στη Γαλλία, θα ήμασταν πολύ χαρούμενοι λοιπόν αν το Λουξεμβούργο μπορούσε να δεχτεί μερικούς Ρομά».

Προφανώς μέχρι τώρα δεν βοήθησε η εφαρμογή του ευρωπαϊκού προγράμματος που στόχο είχε να φέρει τους Ρομά  ένα βήμα μπροστά σε μουσεία και άλλα ιδρύματα στη Βρετανία, την Ελλάδα, τη Γερμανία και τη Σλοβενία για να μιλήσουν για τον πολιτισμό τους, έτσι ώστε να γνωρίσουμε τους ανθρώπους και να απαλλαγούμε από το φόβο και τις προκαταλήψεις.

Παρέμβαση των Οικολόγων Πράσινων

Στην Ελλάδα το σκηνικό δε μοιάζει να διαφέρει πολύ από αυτό που έχει στηθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κάποιες οργανώσεις, φορείς, ακόμη και κόμματα -πάντα σε μικρό αριθμό- έχουν αποπειραθεί είτε να πάρουν θέση στα ζητήματα αυτά, είτε ακόμη να αντιδράσουν με πράξεις. Ιδιαίτερη ευαισθησία έχουν επιδείξει οι Οικολόγοι Πράσινοι, με αποκορύφωμα την επιστολή διαμαρτυρίας που έστειλε ο ευρωβουλευτής τους, Μιχάλης Τρεμόπουλος, προς τον Ιταλό υπουργό Εσωτερικών, Ρομπέρτο Μαρόνι.

Θέμα της οι βίαιες εκκενώσεις δεκάδων καταυλισμών Ρομά στην ευρύτερη περιοχή της Ρώμης την άνοιξη του 2011. Ανάλογη επιστολή στάλθηκε επίσης από το Μ. Τρεμόπουλο στο δήμαρχο της Ρώμης, Τζιάνι Αλεμάνο, και στον έπαρχο, Τζιουζέπε Πεκοράρο.

Η επιστολή Τρεμόπουλου εντάσσεται στο πλαίσιο εκστρατείας της Διεθνούς Αμνηστίας που ζήτησε από ευρωβουλευτές να ασκήσουν πίεση στην τότε κυβέρνηση Μπερλουσκόνι και τις ιταλικές αρχές για να σταματήσουν τις αναγκαστικές εκκενώσεις καταυλισμών των Ρομά, να δώσουν βιώσιμες λύσεις στέγασης για όσους εκδιώχθηκαν και έμειναν άστεγοι και να αναθεωρήσουν ριζικά το Σχέδιο NOMAD, με βάση το οποίο γίνονταν οι εκδιώξεις.