Η κατεύθυνση της τοπικοποίησης

Στόχος η αποκεντρωμένη, τοπικοποιημένη κοινωνία που θα έχει σαν κύτταρο την αυτοδύναμη κοινότητα και θα στηρίζεται στην άμεση δημοκρατία και στον συνομοσπονδιακό κοινοτισμό(ομοσπονδίες δήμων-συνομοσπονδίες περιφερειών-ομοσπονδίες εθνών ).

Η τοπικοποίηση προτείνεται ως ένας δρόμος, μια στρατηγική -στα πλαίσια της γενικότερης πρότασης της αποανάπτυξης- για μετάβαση προς μια κοινωνική, οικολογική και πολιτισμική συνθετότητα και πολυμορφία, σε αντιπαραβολή προς τον παγκόσμιο καπιταλισμό, που τείνει προς την ισοπέδωση και τη μονομερή ανάπτυξη, παραγκωνίζοντας ιδιαιτερότητες ιστορικές και πολιτισμικές, καθώς και άλλους τρόπους κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης και συμβίωσης. Η τοπικοποίηση ανάγει τις ρίζες της και τις αξίες της στους προ-σωκρατικούς, στην Πολιτεία του Πλάτωνα, την αθηναϊκή δημοκρατία, τον πρωτοχριστιανισμό, ενώ παράλληλα συνδέεται με τις ιδέες και τις αρχές του σοσιαλισμού (ουμανιστικού, ελευθεριακού…), του κοινοτισμού, της ολιστικής οικολογίας και του ανατολικού τρόπου σκέψης. 
Ο νέος άνθρωπος, αντιμετωπίζεται ως ολότητα στο πλαίσιο των δυνατοτήτων και των ευκαιριών της κοινότητας, συναισθάνεται και οριοθετεί την ελευθερία του μέσω της παιδείας και της συμμετοχής στα δημόσια πράγματα, βιώνει ουσιωδώς την έννοια του χρόνου ικανοποιώντας όχι μόνο τις υλικές, αλλά και τις πνευματικές και συναισθηματικές του ανάγκες, αποδέχεται το αναπόφευκτο του θανάτου κι έτσι ξεπερνώντας αυτό το θεμελιακό φόβο – κεντρικό ζήτημα όλων των θρησκειών - περνά από το στάδιο της επιβίωσης σε αυτό της ευζωίας, διεκδικώντας έναν ανθρώπινο, αυτοδύναμο ατομικό και δημόσιο χώρο, που διαμορφώνει και ελέγχει ο ίδιος. 

Οι δομές της τοπικοποίησης στήνονται στη βάση της μέριμνας για τον άνθρωπο και τη φύση-περιβάλλον. Η τοπικοποίηση στο πεδίο της οικονομίας σημαίνει τοπική, μικρής κλίμακας παραγωγή και μικρομεσαία αγορά, παραγωγούς-καταναλωτές, αλλά, κυρίως, τη μεγαλύτερη δυνατή συλλογική ιδιοκτησία επιχειρήσεων, την αξιοποίηση τοπικών πρώτων υλών, πηγών ενέργειας και δυναμικού, τη σύζευξη πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας, την επιδίωξη της ικανοποίησης από το προϊόν της εργασίας, που αναγνωρίζεται κοινωνικά και προέρχεται από τις γνώσεις και τις δεξιότητες του καθένα. Νοικοκυριά, συλλογικότητες, συνεταιρισμοί αποφασίζουν πώς και ποιοι πόροι θα αξιοποιηθούν, πώς θα κατανεμηθούν ορθολογικά, ποιες είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των οικονομικών δραστηριοτήτων της κοινότητας. Επειδή η ζωή τους και η εργασία τους θα συνδέονται άμεσα με τους τοπικούς πόρους, θα πρέπει να φροντίζουν για την ορθολογική διαχείρισή τους, ενσωματώνοντας έτσι την προστασία του περιβάλλοντος στην οικονομική δραστηριότητα και την καθημερινότητά τους. Ο κοινοτικός χαρακτήρας οργάνωσης της καθημερινής ζωής -με τη γειτονιά ως χώρο κοινών δραστηριοτήτων και συνευρέσεων/επαφών- επιτρέπει τη κάλυψη των βασικών καθημερινών αναγκών και, παράλληλα, ευνοεί την κοινωνικότητα και την ψυχολογική/συναισθηματική στήριξη του ατόμου. Έτσι, δομούνται αποκεντρωμένες κοινότητες που συγκεντρώνουν στοιχεία αγροτικής και αστικής ζωής. Στο προτεινόμενο λοιπόν πρόταγμα, βασική πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική μονάδα αποτελεί η κοινότητα. Τη συνιστούν -στο πλαίσιο του δήμου- άτομα και νοικοκυριά, που γνωρίζονται μεταξύ τους, ανταλλάσσουν προϊόντα και υπηρεσίες, μοιράζονται κοινούς χώρους, αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα και λειτουργούν στη βάση της συνεργασίας, της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης.
Η σημερινή κρίση του κομματικού συστήματος, της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, του εθνικού κράτους, του κοινωνικού κράτους επιτρέπουν τη διεκδίκηση ενός άλλου μοντέλου. Το κίνημα της αντι-παγκοσμιοποίησης μπορεί να συνεισφέρει προς αυτή την κατεύθυνση, μιας και συναντιέται με τις αρχές και τα αιτήματά του μοντέλου της τοπικοποίησης. Μένει να συναντήσει και να πείσει και τα «θύματα» αυτού του συστήματος: τους ανέργους, τους ημι- απασχολούμενους, τους νέους που βιώνουν την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια, τις γυναίκες που προσπαθούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σπιτιού, της εργασίας –συχνά ανασφάλιστη και υποαμειβόμενη– χωρίς τη συμπαράσταση ενός κράτους πρόνοιας, τους περιθωριοποιημένους των πόλεων, τους παραπαίοντες αγρότες, τους μικρομεσαίους, τους μετανάστες.
Κάτω από αυτές τις σημερινές συνθήκες, προτείνεται η τοπικοποίηση να περάσει μέσα από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, εφόσον μεταφερθούν αρμοδιότητες, εξουσίες και πόροι από το κεντρικό κράτος. Στο χώρο της Τ.Α. η ιδέα της τοπικοποίησης μπορεί να στηριχθεί τόσο από τα κεντρικά κόμματα/οργανώσεις της αριστεράς, της οικολογίας, αντι-εξουσιαστικά σχήματα, ομάδες της αντι-παγκοσμιοποίησης, αλλά κυρίως από τοπικές ριζοσπαστικές παρεμβατικές κινήσεις πολιτών, που θα επιδιώξουν, και μέσω των τοπικών εκλογών, τη συμμετοχή τους και γιατί όχι και την πλειοψηφία στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, ώστε να προωθήσουν προγράμματα τοπικοποίησης.
Σε πολιτικό επίπεδο, η δημοτική αυτό-διεύθυνση, που ορίζεται από τη συμμετοχή του πολίτη με όρους άμεσης δημοκρατίας συνιστά το πιο δύσκολο εγχείρημα της τοπικοποίησης. Η άμεση δημοκρατία στο πλαίσιο της κοινότητας, με αρχή τη μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση και την πλειοψηφία, βασίζεται στο συλλογικό πολίτη και τον ανακλητό εκπρόσωπο της κοινότητας και υλοποιείται με γενικές συνελεύσεις κατοίκων, κοινοτικά/συνοικιακά όργανα, επιτροπές που ορίζονται από τη συνέλευση. Συζητούνται τα προβλήματα και πρώτα επιλύονται αυτά που εξαρτώνται από τους πόρους και το δυναμικό της κοινότητας και για τα υπόλοιπα απευθύνονται σε εξωκοινοτικούς φορείς. Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός μπορεί να λειτουργήσει ως μια πρώτη απόπειρα συμμετοχής του πολίτη στα κοινά και ως κίνητρο για να βγει ο σημερινός πολίτης από την αδιαφορία και να νιώσει ότι μπορεί να παρέμβει στο δημόσιο χώρο, αλλά και στη δική του ζωή. Έχει εφαρμοστεί στη Ν. Αμερική, όπως στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας, πόλη με 1.300.000 κατοίκους. Ορίζονται από τις γειτονιές εκπρόσωποι, που συμμετέχουν σε μια διευρυμένη συνέλευση, ενημερώνονται από τις δημοτικές αρχές, επιστρέφουν στις γειτονιές όπου τίθενται τα αιτήματα. Συγκεντρώσεις ανά τμήμα της πόλης εκλέγουν συμβούλους, οι οποίοι λαμβάνοντας υπόψη τις προτάσεις των αρχών και τα αιτήματα της γειτονιάς αποφασίζουν τι θα προχωρήσει άμεσα.

Γιώργος Κολέμπας