Μια… άλλη πολιτική διαχείρισης των αποβλήτων

Κοινή εκδήλωση για μια διαφορετική πολιτική διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων ειδικά στην περιφερειακή ενότητα Θεσσαλονίκης, αλλά και γενικότερα στην Κεντρική Μακεδονία, πραγματοποίησαν οι Οικολόγοι Πράσινοι και η Δημοκρατική Αριστερά. 

Μια άλλη πολιτική στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων είναι εφικτή και μάλιστα υπάρχουν παραδείγματα σε όλο τον κόσμο, που το αποδεικνύουν, τόνισαν οι ομιλητές, Δημήτρης Δερματάς (ΕΜΠ, Τομέας Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος), Σπύρος Στεκούλης (Δημοκρατική Αριστερά, Τομέας Πράσινων Πολιτικών και Οικολογίας) και Δήμητρα Γωγάκου (Οικολόγοι Πράσινοι, θεματική ομάδα Αυτοδιοίκησης και 

Οικολογία Αλληλεγγύη).

Βιώσιμη πολιτική για τα απορρίμματα

Της Δήμητρας Γωγάκου

H κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη διαχείριση των σκουπιδιών στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας δε διαφέρει και πολύ από την κατάσταση που επικρατεί σχεδόν σ’ όλη την Ελλάδα. Εκδίδονται ευρωπαϊκές οδηγίες, ενσωματώνονται στην Ελληνική νομοθεσία, γίνονται νόμοι του Κράτους, διοργανώνονται ημερίδες ευαισθητοποίησης, γίνονται κάποιες μεμονωμένες προσπάθειες ανακύκλωσης από φορείς, Δήμους, οργανώσεις   και μέχρι εκεί.

Οι χωματερές καλά κρατούν, τα ρέματα, τα βουνά, τα παλιά λατομεία, οι παραλίες και οι θάλασσες είναι οι τελικοί αποδέκτες πάσης φύσης στερεών, υγρών, επικινδύνων και μη αποβλήτων.

Κεντρική Μακεδονία

Σήμερα η κατάσταση στην Κεντρική Μακεδονία είναι εκρηκτική.

Η ποσότητα των απορριμμάτων που διατέθηκαν στον ΧΥΤΑ Μαυροράχης για το 2010 ανέρχονται σε 502.312.080 κιλά. Όσον αφορά τα υλικά που συλλέχθηκαν και ανακυκλώθηκαν κατά το 2010 από τον Σύνδεσμο είναι  6.319.351 κιλά. 

Τα στοιχεία είναι απογοητευτικά. 

Ο Περιφερειακός Σχεδιασμός προβλέπει:

• 3 ΧΥΤΥ εκ των οποίων οι 2 στη Θεσσαλονίκη,
• 18 Σταθμούς Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων εκ των οποίων οι 7 στη Θεσσαλονίκη,
• 9 Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών εκ των οποίων τα 3 στη Θεσσαλονίκη,
• 6 Μονάδες Μηχανικής – Βιολογικής Επεξεργασίας εκ των οποίων οι 2 στη Θεσσαλονίκη και
• 12 ΧΥΤΑ.

Παράλληλα προβλέπει

• την προεπεξεργασία των στερεών αποβλήτων  και
• την εκτροπή του βιοαποδομήσιμου κλάσματος των αστικών στερεών αποβλήτων πριν από την ταφή, σύμφωνα με τους ειδικούς  όρους των εγκριτικών αποφάσεων του Ταμείου Συνοχής.

Τι έγινε μέχρι σήμερα:

• Από τους δυο ΧΥΤΥ λειτουργεί -ως ΧΥΤΑ- της Μαυροράχης.
• Ο ΧΥΤΥ του Αγ. Αντωνίου βρίσκεται σε φάση δημοπράτησης
• Από τους 7 σταθμούς μεταφόρτωσης οι τρεις ήταν  οι υπάρχοντες (Καλοχωρίου, Πυλαίας, Μηχανιώνας) και από τους υπόλοιπους μόνο ο ΣΜΑ Ευκαρπίας ξεκίνησε να υλοποιείται με τα γνωστά προβλήματα.
• Από τα 3 ΚΔΑΥ τα δυο είναι τα υπάρχοντα (Θέρμης, Ταγαράδων) και το ΚΔΑΥ της Ευκαρπίας δεν άρχισε να υλοποιείται.

• Όσον αφορά τις δυο μονάδες από μηχανικής – βιολογικής επεξεργασίας, μετατράπηκαν σε βιοξήρανσης και με  μονάδες θερμικής επεξεργασίας των  δευτερογενών καυσίμων που θα παράγονται (SRF ή RDF), εκείνη του Αγ. Αντωνίου βρίσκεται σε στάδιο δημοπράτησης και της Μαυροράχης σε φάση μελετητικής ωρίμανσης (και οι δυο με ΣΔΙΤ).
• Όσον αφορά την προεπεξεργασία, τα παραπάνω στοιχεία ως προς την ανακύκλωση που επιτεύχθηκε το 2010 είναι απογοητευτικά. Στόχος του ΠΕΣΔΑ, ήταν η επεξεργασία 300.000 τόνους για το 2010, 550.000 για το 2013 και 800.000 για το 2020!!
• Για την εκτροπή των βιοαποδομήσιμων ούτε κουβέντα. 

Συμπερασματικά:

·        Δεν επιτεύχθηκε η υλοποίηση των έργων στο μεγαλύτερο ποσοστό.

·        Δεν επιτεύχθηκε ο στόχος επεξεργασίας των 300.000 τόνων πριν την ταφή.

·        Δεν εφαρμόστηκαν προγράμματα διαλογής στην πηγή με μόνη εξαίρεση τη μερική εφαρμογή των μπλε κάδων.

·        Δεν εφαρμόστηκαν προγράμματα για τα ζυμώσιμα και βιοαποδομήσιμα.

·        Προβλέπει 12 ΧΥΤΑ όταν η ταφή ανεπεξέργαστων απορριμμάτων είναι πλέον παράνομη.

·        Προωθείται η απαράδεκτη θερμική επεξεργασία.

·        Προωθούνται πανάκριβες και αντιοικολογικές μέθοδοι και είναι έντονη η έλλειψη κοινωνικής αποδοχής.

Λύσεις

Μόνη σύγχρονη και υπεύθυνη λύση είναι να αναλάβουμε όλοι (Κυβέρνηση, αυτοδιοίκηση, παραγωγοί και έμποροι προϊόντων, πολίτες, φορείς) τις ευθύνες που μας αναλογούν. Η επιλογή των περιβαλλοντικά φιλικότερων αλλά ταυτόχρονα οικονομικά επωφελέστερων λύσεων και κυρίως με συμμετοχή και ενεργοποίηση του πολίτη είναι εφικτή.

Υπάρχουν κοινωνικά και οικολογικά δίκαιες λύσεις, με όραμα την κοινωνία των μηδενικών αποβλήτων και βασικές αρχές την Εναλλακτική Διαχείριση Απορριμμάτων και την απόρριψη της θερμικής επεξεργασίας.

Απαιτείται η διαμόρφωση νέου Περιφερειακού Σχεδιασμού Διαχείρισης Απορριμμάτων:

-          Οι Δήμοι αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους: με προγραμματισμό για πρόληψη, ανακύκλωση συσκευασιών, εναλλακτική διαχείριση ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, επέκταση της εναλλακτικής διαχείρισης σε άλλα υλικά (έπιπλα, ρουχισμός, φάρμακα, επικίνδυνα οικιακά, τηγανέλαια κ.ά.), οικιακή κομποστοποίηση, οργάνωση αποκομιδής «πράσινων υλικών», Πράσινα Σημεία μέσα στις μεγάλες πόλεις, τοποθέτηση ειδικού καφέ κάδου για τα οργανικά, δημιουργία πυκνού δικτύου μηχανικών κομποστοποιητών, δημιουργία συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης για ανακύκλωση έντυπου χαρτιού, χωριστοί κάδοι για χαρτί (χαρτόνι και έντυπα), υπόλοιπες συσκευασίες, οργανικά και υπολείμματα.

-          Μονάδες Εργοστασίων Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης.

-          Μονάδες κομποστοποίησης προδιαλεγμένων οργανικών απορριμμάτων.

-          Ανάγκη για νέα Κέντρα Διαλογής και  Κέντρα Επαναχρησιμοποίησης – Ανακύκλωσης.

-          Εφαρμογή και Συμπλήρωση νομοθεσίας.

-          Στοχευμένη ενημέρωση κι ευαισθητοποίηση των πολιτών.

Μετά την εφαρμογή των παραπάνω, τα όποια υπολείμματα μπορούν να οδηγούνται σε ΧΥΤΥ. Με την υλοποίηση της πρότασης μπορούν να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας.

Η ώρα των αποφάσεων

Του Σπύρου Στεκούλη

Η ευθεία σύνδεση και αναλογία μεταξύ δεικτών ευημερίας («ανάπτυξης») και παραγωγής αποβλήτων υποδηλώνει απόλυτη «αστοχία» των αγορών (του μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης του δυτικού κόσμου) στην κατανομή και διαχείριση των πόρων του πλανήτη.

Το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων καταλήγει απορρίμματα – ενώ το 1/6 του παγκόσμιου πληθυσμού λιμοκτονεί (1,3 δισ. tn, 1 δισ. άνθρωποι). Ο μισός πληθυσμός του πλανήτη ζει κάτω από το όριο της φτώχειας (με λιγότερα από 40ευρώ το μήνα). Ταυτόχρονα, οι τιμές των τροφίμων αυξάνονται παγκοσμίως.

Το πλουσιότερο 25% του πλανήτη (η Δύση) έχει καταναλώσει μέχρι τώρα του 75% των πόρων του. Θα χρειάζονταν ακόμη δύο πλανήτες για να φτάσει και το υπόλοιπο 75% στο ίδιο επίπεδο κατανάλωσης.

Στην Ελλάδα, παρά την ενσωμάτωση του ευρωπαϊκού δικαίου στο εθνικό, η κατάσταση δεν δείχνει να βελτιώνεται στην πράξη: οι Περιφερειακοί Σχεδιασμοί Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) που εκπονήθηκαν μετά το 2001 αποτελούσαν, στην ουσία, συρραφή των παλαιότερων νομαρχιακών σχεδιασμών: συνάθροιση αριθμών, σχεδίων, εγκαταστάσεων και επενδύσεων, από όπου απουσίαζε ο στρατηγικός σχεδιασμός και οι οικονομίες κλίμακας.

Στους δήμους - πιλότους της χώρας (Αθήνα - Θεσσαλονίκη) η κατάσταση υστερεί (για διαφορετικούς στον καθένα λόγους) ακόμη περισσότερο.

Καμία δράση δεν έχει αναληφθεί, κανένα μέτρο δεν έχει ληφθεί στους ιεραρχικώς προηγούμενους πυλώνες της ευρωπαϊκής πολιτικής: πρόληψη / επανάχρηση.

Η συζήτηση για την ανάκτηση ενέργειας (καύση με οποιανδήποτε τεχνολογία) από τα απόβλητα, εστιάζοντας στον τέταρτο πυλώνα της ευρωπαϊκής ιεράρχησης, βάζει το κάρο πριν απ’ το άλογο.

Η πολυπόθητη αλλαγή σκηνικού στους δύο μεγάλους δήμους της χώρας δε σήμανε μια ριζική αλλαγή της σχέσης της ελληνικής κοινωνίας και των πολιτών με τα απόβλητά της. Δε σήμανε ούτε αλλαγές στο συμβολικό επίπεδο ούτε και στο οργανωτικό (μητροπολιτική διαχείριση).

Μέτρα - προτάσεις

1.       Εκπόνηση ενός μεσο-μακροπρόθεσμου στρατηγικού. Στρατηγικός στόχος: μέχρι το 2015 να απομένει προς ανάκτηση ενέργειας / τελική διάθεση το 20% των παραγόμενων ΑΣΑ (για το Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης λιγότερο από 150.000 tn/έτος).

2. Οριοθέτηση συγκεκριμένων στόχων για όλα τα ειδικά ρεύματα, συμπεριλαμβανομένων των βιοαποδομήσιμων - ζυμώσιμων αποβλήτων.
3. Οργάνωση και άλλων ειδικών ρευμάτων: Στόχος η παραγωγή καθαρού, εμπορεύσιμου κομπόστ.
4. Μέριμνα για την προώθηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε επιλεγμένες κατηγορίες ΑΣΑ, με στόχο την επαναχρησιμοποίησή τους.
5. Διαφάνεια στην διαχείριση.
6. Ανάρτηση των οικονομικών στοιχείων της διαχείρισης των ΑΣΑ στο διαδίκτυο, στην ιστοσελίδα του κάθε δήμου.
7. Διαβούλευση με τους πολίτες, διαρκής και επίμονη ενημέρωσή τους για το σύνολο της διαχείρισης των ΑΣΑ σε επίπεδο δήμου και γειτονικών δήμων, Περιφέρειας.

Καμία πολιτική εναλλακτικής (μείωση/επαναχρησιμοποίηση/ανακύκλωση) διαχείρισης των ΑΣΑ δεν θα ευδοκιμήσει αν δεν εισαχθεί στον κύκλο διαχείρισης η έννοια του «οριακού κόστους» της απόρριψης αποβλήτων (οριακό κόστος: το κόστος απόρριψης ενός επί πλέον κιλού). Τα ανταποδοτικά τέλη (ηλεκτροφωτισμός/καθαριότητα/απόβλητα) πρέπει να αποκτήσουν πραγματική ανταποδοτικότητα και αναλογικότητα (Πληρώνω Όσο Πετάω). Η σημερινή χρέωση προσομοιάζει περισσότερο με φόρο επί της περιουσίας, και δεν μπορεί να συμβάλει στην αλλαγή καταναλωτικού προτύπου και συμπεριφοράς του πολίτη. Μέθοδοι υπάρχουν – μερικές απλές στη σύλληψη και στη λειτουργία τους, ακόμη και σε επίπεδο ενός μόνον δήμου, άλλες συνθετότερες και με απαίτηση οράματος περί «ψηφιακού δήμου». Θα μπορούσε για παράδειγμα, να ενσωματωθεί το κόστος διαχείρισης ανά κιλό στην τιμή ειδικής σακούλας, όπου θα τοποθετούνται τα οικιακά απόβλητα για να μεταφερθούν στον πράσινο κάδο – με ταυτόχρονη κατάργηση ή μεγάλη μείωση των δημοτικών τελών που χρεώνονται μαζί με το λογαριασμό της ΔΕΗ.

Οι δήμοι πρέπει να εστιάσουν σε μέτρα και πολιτικές μείωσης των παραγόμενων ΑΣΑ. Η «πριμοδότηση» από τον δήμο Θεσσαλονίκης της επιστροφής των σχολικών βιβλίων στο τέλος της χρονιάς είναι ένα καλό παράδειγμα προς αυτήν την κατεύθυνση. Η εντατική «διαφήμιση» του νερού του δικτύου ύδρευσης (έναντι της κατανάλωσης εμφιαλωμένου) θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση των παραγόμενων πλαστικών μπουκαλιών.

Οι δήμοι μπορούν και πρέπει να συστήσουν ομάδες εργασίας που θα εργαστούν σ’ αυτήν την κατεύθυνση.