Το Πρωτόκολλο του Κιότο και το Eμπόριο του Άνθρακα

Μια αποτίμηση της συνέλευσης του Ντέρμπαν

Η έρευνα είχε πείσει προ πολλού τους επιστήμονες. Αλλωστε, το κλίμα της Γης μέσα στο χρόνο, είχε καθορίσει σημαντικά την ιστορία του ανθρώπινου γένους βιολογικά, πολιτισμικά, γεωγραφικά, αλλά μόλις εδώ και μερικές δεκαετίες αποκαλύφθηκε ότι ο άνθρωπος επιδρά αποφασιστικά πάνω στο κλίμα. Ήδη από το 1950 καταξιωμένοι επιστήμονες διαπίστωναν ότι η θερμοκρασία του πλανήτη αυξανόταν κυρίως εξαιτίας των εκπομπών στην ατμόσφαιρα αερίων που προέρχονταν βασικά από την καύση υδρογονανθράκων και εξαιτίας της αποδάσωσης.

Δύο δεκαετίες προβληματισμών και συζητήσεων, με πρωτοβουλία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, που αποτέλεσαν την ονομαζόμενη  United Nations Framework Convention on Climate Change, κατέληξαν 
το 1992 στη Νέα Υόρκη σε συμφωνία, που υπέγραψαν 194 χώρες, να γίνουν συζητήσεις και συνεργασία για να αντιμετωπιστεί το κρίσιμο ζήτημα της αλλαγής του κλίματος του πλανήτη. Ως εκείνη την ώρα οι συνομιλητές  είχαν αναγνωρίσει ότι ήταν επιβεβλημένο να αποφευχθεί μία επικίνδυνη ανατροπή του κλίματος. Ωστόσο αναγνώριζαν επίσης ότι κάθε συμφωνία μέχρι τότε αποδεικνύονταν ανεπαρκής και ατελέσφορη. Αυτές οι αποδοχές οδήγησαν τις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες –εκτός των ΗΠΑ–  να θέσουν όρια στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου με ένα Πρωτόκολλο, που θα συμπλήρωνε την Convention.  Ήταν το Πρωτόκολλο του Κιότο που υπογράφτηκε μόλις το 1997. Το Πρωτόκολλο είχε χρονικό ορίζοντα μέχρι το 2012.  Στις αρχές Δεκεμβρίου, πραγματοποιήθηκε στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής συνέλευση για την επανεξέταση του Πρωτοκόλλου, για τη βελτίωσή του, για τη διεύρυνση της αποδοχής του. Ρυθμοί χελώνας!

Πρωτόκολλο του Κιότο

Οι χώρες συζητητές αναγνώρισαν κατά τις προηγούμενες συναντήσεις, τους κινδύνους αμετάκλητων καταστροφών από τις εκπομπές αερίων που προκαλούσαν και αύξαναν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αλλά δεν είχαν καταλήξει στο ποια είναι η κρίσιμη θερμοκρασία για τον πλανήτη ούτε είχαν καθορίσει ποιοι περιορισμοί, σε ποια αέρια  ήταν αναγκαίο να  επιβληθούν για να αποσοβηθεί το μοιραίο.

Το Πρωτόκολλο –που ήταν προαιρετικό για τους εταίρους- καθόρισε τον περιορισμό των λεγόμενων αερίων του θερμοκηπίου στις τιμές του 1990. Αυτός ο στόχος εκπνέει το 2012. Η ισχύς του Πρωτοκόλλου ορίστηκε μέχρι το 2017 ή 2020.

Όταν μιλούμε για τους περιορισμούς στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αναφερόμαστε συνήθως στο διοξείδιο του άνθρακα, αλλά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου συντελούν σημαντικά και το μεθάνιο, τα οξείδια του αζώτου, οι υδροφθοράνθρακες, οι υπερφθοράνθρακες και το εξαφθοριούχο θείο.

Δημιουργήθηκε ένας μηχανισμός μέτρησης των εκπομπών: μονάδα επιτρεπόμενων εκπομπών αερίων AAU. Και ορίστηκε ένας αριθμός επιτρεπόμενων μονάδων για κάθε χώρα εταίρο. Θεσπίστηκαν ακόμη και οι παρακάτω μονάδες, ως μονάδες μέτρησης της προσπάθειας για τη μείωση της επιβάρυνσης της ατμόσφαιρας :

    - μονάδα αναφορικά με τη χρήση γης, την αλλαγή  χρήσης γης και την ορθή δασοπονία (RMU)

    - μονάδα για κοινές, πρόσθετες και  συνδυαστικές ενέργειες που κατατείνουν στη μείωση της ρύπανσης (ERU)

    - μονάδα μετρήσιμης μείωσης των εκπομπών με εφαρμογή μηχανισμών καθαρής ενέργειας (CER).

Οι μονάδες αυτές έχουν  ίδια βαρύτητα με τις AAUs.

Ωστόσο οι αναπτυσσόμενες χώρες, οι αναδυόμενες οικονομίες -θέλεις τα αμοιβαία συμφέροντα, θέλεις οι ενοχές των πρώην αποικιοκρατών- πέτυχαν ειδικά, ευνοϊκά μέτρα για εκείνες. Πρόκειται για Κίνα, Ινδία, Νότιο Αφρική, Βραζιλία αλλά και άλλες φτωχότερες χώρες που πρόβαλαν παράπονα ότι παραβλέφθηκαν τα συμφέροντά τους.

Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να τηρούν αποστάσεις από το Πρωτόκολλο. Επαγγέλλονται κάποιες βελτιώσεις στις δικές τους πρακτικές αλλά ελάσσονος σημασίας.

Αποτελέσματα συνέλευσης Ντέμπαν

Ένα κύριο ζήτημα, που έμεινε αναπάντητο είναι το μέλλον του Πρωτοκόλλου του Κιότο (θα παραταθεί η ισχύς του; θα τεθούν χρονικά όρια; θα γίνουν βελτιώσεις; θα δημιουργηθεί ένα νέο πρωτόκολλο;).

Οι προσδοκίες ήταν εξ αρχής χαμηλές. Τα αποτελέσματα, δυστυχώς και παρά τις όλο και εντεινόμενες καταστροφές από τα ακραία καιρικά φαινόμενα, ανάλογα. Τα μόνα θετικά ήταν η υπόσχεση να εργαστούν οι εκπρόσωποι των 200 χωρών που προσήλθαν στο Ντέρμπαν,  για μια νέα, πλανητική συμφωνία που θα είναι υποχρεωτική και να ιδρυθεί ένα νέο ταμείο χρηματοδότησης για τους στόχους της μείωσης της ρύπανσης της ατμόσφαιρας, που θα βοηθήσει κυρίως τις φτωχές και αναπτυσσόμενες χώρες να εφαρμόσουν σχετικές πολιτικές.

Αοριστία, αναβλητικότητα, αναποφασιστικότητα καταγγέλλονται από τις περισσότερες πλευρές.

Από τους ελάχιστους ικανοποιημένους οι χώρες που κινδυνεύουν πιο άμεσα από την υπερθέρμανση του πλανήτη, κυρίως οι νησιωτικές και οι πολύ φτωχές για τις οποίες θεσπίστηκε το Ταμείο με προικοδότηση 100 εκ. δολαρίων, χωρίς όμως να προσδιοριστούν οι πηγές εξασφάλισης των χρημάτων.

Τα προβλήματα που δεν μπόρεσαν να λύσουν προηγούμενες συνελεύσεις παραμένουν: οι διαφορετικές υποχρεώσεις των βιομηχανικά ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών, ποιος θα πληρώσει για να βοηθηθούν και να προσαρμοστούν οι αναπτυσσόμενες χώρες, η αναγκαιότητα προστασίας των τροπικών δασών και η ανάγκη για άμεση ανάπτυξη καθαρών τεχνολογιών για την εξασφάλιση ενέργειας.

Διακρίνεται εύκολα μια δυσπραγία. Οφείλεται στη διεθνή οικονομική κρίση; Είναι απότοκος της έλλειψης πραγματικού ενδιαφέροντος; Μήπως είναι η αδιαφορία για το μέλλον –αρκεί στο παρόν να σωρεύουμε τον πλούτο– δυσπιστία για το ότι ο πλανήτης κινδυνεύει, μια φυσική έφεση για εφησυχασμό που προβάλει σαν επιχείρημα τα όσα πρεσβεύουν οι σκεπτικιστές επιστήμονες;

Το εμπόριο του άνθρακα

Αισθανόμαστε ότι κάτι πραγματικά σαθρό υπήρξε στις αποφάσεις του Πρωτοκόλλου εξαρχής .

Είναι η  δυνατότητα που έδινε στις χώρες, που δεν έχουν αρκετά ανεπτυγμένη βιομηχανία και δεν καλύπτουν τις επιτρεπόμενες σε αυτές μονάδες AAUs εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, να πωλούν σε άλλες χώρες, που θα είχαν ανάγκη από περισσότερες μονάδες. Αυτό είναι το επονομαζόμενο Εμπόριο του Άνθρακα, που περιλαμβάνει και τις μονάδες RMU, ERU και CER.

Πρόκειται για αγοράστριες χώρες βιομηχανικά αναπτυγμένες, πλούσιες ή «απρόσεκτες» στη χρήση τεχνολογιών γιατί είναι πολύ προσηλωμένες στις απαιτήσεις των λόμπι των βιομηχάνων τους. Αρνήθηκαν δηλαδή εξαρχής οι «σύνεδροι» να δώσουν μια ευκαιρία στον πλανήτη. Θα έπρεπε αυτές οι μονάδες ρύπανσης να αφεθούν υπέρ του περιβάλλοντος.

Άλλωστε πού μπορούν να οδηγήσουν παρόμοιες εμπορικές πρακτικές; Σε ποια νέα φούσκα μπορεί να οδεύουν; Στις ΗΠΑ επήλθε ήδη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 7% λόγω της οικονομικής ύφεσης. Τι χρηματικά ποσά αντιπροσωπεύει αυτό το 7%;  Και πώς η φτωχή πωλήτρια χώρα, θα αναπληρώσει την οικονομική παροχή, όταν τη χάσει; Οι φτωχές χώρες πρέπει να βοηθηθούν οικονομικά για μπορέσουν να προσαρμόσουν την ανάπτυξή τους με φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες.

Τι θα γίνει αν η γενικευμένη κρίση οδηγήσει αρκετές χώρες σε αποβιομηχάνιση;

Ακόμη ποιος μπορεί να μας ενημερώσει αν χρήματα προερχόμενα από αυτό το εμπόριο πηγαίνουν στις ανάγκες των λαών (πρόνοια, εκπαίδευση, υγεία); Όλοι γνωρίζουν την αβυσσαλέα απόσταση στην οικονομική και ταξική ψαλίδα στις περισσότερες από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Ή ότι αρκετές από αυτές τις χώρες ευημερούν αλλά όχι και ο λαός τους. Κάποιες από αυτές είναι μεγαθήρια οικονομικής δραστηριότητας, όπως η Κίνα.

Δε δίνεται καμιά ευκαιρία στον πλανήτη.

Όμως το 2010 καταγράφηκε ρεκόρ του μέσου όρου εκπομπών 5% - 9%. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να συμβεί όταν οι βιομηχανικές χώρες είναι ελεύθερες να αγοράζουν μονάδες δικαιώματος ρύπανσης ενώ οι αναπτυσσόμενες χώρες αγοράζουν από τις προηγούμενες εργοστασιακές μονάδες απαρχαιωμένες και γι’ αυτό ενεργοβόρες και  ρυπογόνες. Εκ των πραγμάτων αναγκάζονται να κάνουν κι αυτές μεγαλύτερη χρήση μονάδων, ακόμη κι αν πουλήσουν σε άλλες χώρες τις μονάδες τους (αφού μπορούν να κάνουν χρήση του ποσοστού της ρεζέρβας τους σε μονάδες δικαιώματος ρύπανσης) μια τέτοια ρεζέρβα έχει προβλεφτεί από το Πρωτόκολλο.

Βέβαια η δικαιολογία μοιάζει ατράνταχτη αυτή τη φορά: η οικονομική κρίση δεν επιτρέπει πολυτέλειες όπως την παύση του Εμπορίου του Άνθρακα. Έτσι διαιωνίζεται μια πρακτική που στα κείμενα του ΟΗΕ  ονομάζεται κυνικά commodity εμείς όμως θεωρούμε σκάνδαλο.

Η σύνοδος του Ντέρμπαν άφησε γενικά μια γεύση απαισιοδοξίας. Ίσως οι δίκαιες ενστάσεις του Καναδά, της Ρωσίας και της Ιαπωνίας  καταφέρουν μια πιο δίκαιη και αποτελεσματική κατανομή των υποχρεώσεων για περιβαλλοντικούς αλλά και ανθρωπιστικούς λόγους. Είναι όμως απόλυτη ανάγκη να επιταχυνθούν οι ρυθμοί. Ας κρατήσουμε κάποια ελπίδα.

Κούλα Τέη