Η απαξίωση των μελετών

Από 99 βραβευμένες αρχιτεκτονικές μελέτες υλοποιήθηκαν μόλις επτά κι αυτές «κουτσουρεμένες»

Η Θεσσαλονίκη, όχι αδίκως, θεωρείται μια από τις πιο μελετημένες περιοχές της χώρας. Το επιστημονικό δυναμικό ασχολήθηκε ενεργά με το παρόν και το μέλλον της πόλης, μέσω –πολλές φορές ακριβοπληρωμένων- μελετών επιχείρησε να δώσει μια άλλη πνοή στην πόλη, να διορθώσει τα κακώς κείμενα, να αφουγκραστεί τις ανάγκες της, να δώσει λύσεις στα προβλήματά της. Ματαίως, καθώς εννέα στις δέκα μελέτες έχουν πεταχτεί στα… άχρηστα και πολλές από αυτές είναι πλέον παρωχημένες.
Πάνω από το 90% των βραβευμένων αρχιτεκτονικών μελετών για το δημόσιο χώρο, που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο αρχιτεκτονικών διαγωνισμών τα τελευταία 33 χρόνια στην Ελλάδα, παραμένουνμακέτες. Από τις 99 έχουν υλοποιηθεί μόλις οι επτά και πολλές από αυτές με τρόπο που δεν ακολούθησε πιστά τον αρχικό σχεδιασμό του αρχιτέκτονα. Τα επισημαίνει ο τεχνικός κόσμος της περιοχής, στο συνέδριο του Τμήματος Κεντρικής Μακεδονίας του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΤΕΕ/ΤΚΜ) με τίτλο «Δημόσιος χώρος… αναζητείται».
Το χάσμα ανάμεσα στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και την υλοποίηση παρεμβάσεων στον ελληνικό δημόσιο χώρο, καθώς και η «απουσία» του κράτους από τον συντονισμό της όλης διαδικασίας, επισημάνθηκε από όλους τους ομιλητές, κατά την εκδήλωση των εγκαινίων της έκθεσης «Publiccity/Δημόσια Πόλη». Η έκθεση ολοκληρώθηκε πριν από δυο μέρες στον υπαίθριο χώρου του Κήπου των Ρόδων στη Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης.
Ο πρόεδρος του ΤΕΕ/ΤΚΜ, Τάσος Κονακλίδης, επισήμανε πως, παρά το γεγονός ότι το υψηλής ποιότητας αστικό περιβάλλον αποτελεί πρωτεύοντα παράγοντα προσέλκυσης επενδύσεων, με βάση τα όσα διακηρύσσει η Στρατηγική της Λισαβόνας, στην Ελλάδα ο σχεδιασμός του γίνεται «για να βγούμε από την υποχρέωση», ενώ αν κάτι κατασκευαστεί τελικά, απλά θυμίζει την αρχική μελέτη.
«Από το σύνολο των βραβευμένων αρχιτεκτονικών μελετών δεν έχει υλοποιηθεί ούτε μία στις δέκα», είπε. Ο δημόσιος χώρος δημιουργείται συνήθως με απουσία πραγματικού πρασίνου και με τη λογική των πλακοστρώσεων για τη φιλοξενία τραπεζοκαθισμάτων και τη διευκόλυνση της παράνομης στάθμευσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επικρατούσας νοοτροπίας είναι και το γεγονός ότι, ενώ ο χώρος του εκθεσιακού κέντρου της ΔΕΘ στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης προορίζονταν –με βάση τις επίσημες ανακοινώσεις δύο πρωθυπουργών- για μητροπολιτικό πάρκο, πρόσφατα ανακοινώθηκε η πώληση του οικοπέδου-φιλέτου σε ιδιώτη, υπό την πίεση των απαιτήσεων του μνημονίου. «Στην εποχή του μνημονίου θα δούμε πολλά ακόμη, αλλά στον καιρό της αβεβαιότητας πρέπει να κρατάμε τις αρχές μας», δήλωσε ο κ. Κονακλίδης.

Δήμος
Ο αντιδήμαρχος Αστικού Σχεδιασμού, Πολεοδομίας και Δικτύων Θεσσαλονίκης, Ανδρέας Κουράκης, επισήμανε ότι, ενώ «στο εξωτερικό, το δημόσιο χώρο τον προσέχουν περισσότερο από τον ιδιωτικό», στην Ελλάδα ο δεύτερος έχει κυριαρχήσει έναντι του πρώτου. Σημείωσε ότι η κρίση ίσως είναι μια ευκαιρία για την Ελλάδα, να αφήσει τα μεγαλεπήβολα οράματα και να επικεντρωθεί στη λογική του εφικτού, δηλαδή έργων και παρεμβάσεων που μπορούν να βελτιώσουν άμεσα την ποιότητα ζωής. Προς αυτή την κατεύθυνση γνωστοποίησε ότι στο δήμο προετοιμάζεται, μεταξύ άλλων, ένα νέο οργανωτικό σχήμα, που θα μπορεί να υποδέχεται προτάσεις, πχ, φοιτητών πανεπιστημίων για τον δημόσιο χώρο, ώστε στο πλαίσιο ενός Γραφείου Αστικού Σχεδιασμού «να δούμε ποιες από αυτές μπορούμε να αξιοποιήσουμε γρήγορα και να δώσουμε σε νέες ιδέες την ευκαιρία να μπουν στην πόλη».

Στα… άχρηστα
Άπιαστο όνειρο παραμένει στις περισσότερες περιπτώσεις η επιθυμία του αρχιτέκτονα να δει τη βραβευμένη –με πρώτο βραβείο- αρχιτεκτονική του μελέτη να αποκτά πραγματική υπόσταση, όπως επισήμανε ο πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του συνεδρίου «Δημόσιος χώρος…αναζητείται», αρχιτέκτων, Πρόδρομος Νικηφορίδης. Αναφερόμενος στις αδυναμίες των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, τόνισε ότι οι κριτικές επιτροπές συχνά αποτελούνται από αρχιτέκτονες που προέρχονται από συνδικαλιστικούς φορείς και σε κάποιες περιπτώσεις δεν διαθέτουν τα απαιτούμενα προσόντα για τέτοιες κρίσεις. Μεγάλη σημασία έχουν επίσης οι προδιαγραφές και η διατύπωση των όρων των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα όπως αυτό της Καβάλας, όπου μια ενιαία περιοχή, την οποία διαπερνά το υδραγωγείο, αποτέλεσε αντικείμενο δύο ξεχωριστών διαγωνιστικών διαδικασιών.

Δημόσιος χώρος
Από τους κανόνες της αγοράς κυριαρχήθηκε ιστορικά στην Ελλάδα η διαχείριση του δημόσιου χώρου, ο οποίος αποτελεί ουσιαστικά «άθροισμα κενών του ιδιωτικού χώρου». Η δε πολιτεία κινήθηκε και νομοθετικά με βάση αυτή τη λογική. Την πεποίθηση αυτή εξέφρασε ο καθηγητής του ΑΠΘ, Ανδρέας Γιακουμακάτος. Χωρίς τη δημόσια διαμεσολάβηση, η ελληνική αρχιτεκτονική περιορίστηκε συχνά στη λειτουργία της αισθητικής άσκησης – όχι της πολιτικής πράξης. Παράλληλα, σύμφωνα με τον κ. Γιακουμακάτο, στην Ελλάδα υπάρχει και ελλιπής κατανόηση της λεγόμενης public art, δηλαδή των καλλιτεχνικών μελετών, που στοχεύουν στην ανάδειξη του δημόσιου χώρου και παράλληλα «συναντιούνται» πολιτιστικά με τους χρήστες. Γενικά, ο δημόσιος χώρος στην Ελλάδα πάσχει από έλλειψη ιθαγένειας και δεν υπάρχει σύνδεση (liaison) με τους χρήστες. Η τελευταία αυτή διαπίστωση είναι πολύ σημαντική, καθώς η εμπειρία δείχνει ότι η ελλιπής αποδοχή από την τοπική κοινότητα μιας παρέμβασης στον δημόσιο χώρο μπορεί να οδηγήσει στην εξάλειψή της, όπως έγινε με ένα σκέπαστρο στον σιδηροδρομικό σταθμό του κέντρου της Φλωρεντίας, το οποίο κατεδαφίστηκε. Ο κ. Γιακουμακάτος σημείωσε ακόμη ότι οι καταστάσεις πλέον επιβάλλουν να σταματήσουν τα ευχολόγια για τη διαχείριση των δημόσιων χώρων και να ξεκινήσουν οι πράξεις. «Δεν μας αρκούν πια οι διαπιστώσεις και τα ευχολόγια, αυτά ήταν ‘’π.Κ’’, προς κρίσης δηλαδή. Τώρα χρειάζονται πράξεις, οι οποίες ει δυνατόν, να γίνονται σιωπηλά», είπε χαρακτηριστικά.